Jane Austen, onder vier ogen: wie was Cassandra Austen?

Door Anke Werker

In Jane Austen, onder vier ogen speelt Cassandra Austen een belangrijke rol. Als vertrouweling, als huishoudster, en later ook als beheerder van de literaire nalatenschap van haar zus. Maar wie was de zus van Jane Austen echt? Hoe zag haar leven als ‘zus van’ eruit? En is ze werkelijk zo belangrijk geweest voor Jane?

Het was misschien wel onvermijdelijk dat ze een hechte band kregen. In een gezin van acht kinderen waren Cassandra (1773-1845) en Jane (1775-1817) de enige twee meisjes. Van jongs af aan trokken ze veel met elkaar op. Ze gingen tegelijk naar kostschool. Hoewel Jane eigenlijk nog te jong was om naar school te gaan, stond ze erop mee te gaan met Cassandra. Volgens overlevering gaven de ouders Austen toe onder de verzuchting: ‘If Cassandra’s head had been going to be cut off, Jane would have hers cut off too.’

Cassandra was praktisch van aard. Liefdevol, maar gereserveerd. Uit beschrijvingen van familieleden ontstaat het beeld van een kalme en zorgzame vrouw die het anderen graag naar de zin maakte. Ze had, zoals de meeste vrouwen in die tijd, geen grote ambities. Ze hield van schilderen en lezen, en verheugde zich op een huwelijk en het moederschap.

Verloofde Tom Fowle

Het was geenszins vanzelfsprekend dat Cassandra en Jane altijd in elkaars gezelschap zouden blijven. Rond haar twintigste verloofde Cassandra zich met Tom Fowle (1765-1797). Het werd een lange verloving, omdat Tom als dominee niet genoeg verdiende om een gezin te onderhouden. Tot Tom in 1795 een voorstel kreeg van een welgesteld ver familielid, Lord Craven. Als Tom hem als aalmoezenier zou vergezellen op een reis naar de West, zou hij bij terugkomst worden beloond met een parochie en bijbehorend huis in Shropshire. Een rijke beschermheer kon je niets weigeren, vond Tom, en zodoende vertrok hij in januari 1796 naar het Caraïbisch gebied.

Terwijl Jane begon met het schrijven van haar eerste roman, droomde Cassandra van het moment waarop haar verloofde terug zou keren en ze eindelijk zouden trouwen. Maar het liep anders. Tijdens de reis werd Tom ziek. Hij overleed in februari 1797 aan boord van het schip en kreeg een zeemansgraf. Het duurde drie maanden voor het nieuws van zijn dood Cassandra bereikte. Het heeft haar zo aangegrepen, dat ze nooit meer naar een ander heeft omgekeken. Ze legde zich neer bij een leven alleen.

Financieel zelfstandig

Het lijkt opmerkelijk dat haar familie haar in die berusting heeft gesteund. Een ongetrouwde vrouw was in die tijd in financieel opzicht een belasting voor ouders en broers. Cassandra beschikte na Toms overlijden echter over een klein eigen inkomen, doordat hij haar zijn spaargeld had nagelaten. En zo was ze min of meer vrij om te doen wat ze wilde. Ze verdeelde haar zorg en aandacht over haar familieleden en was degene die altijd klaarstond om bij te springen in tijd van nood. Ze zag als kraamhulp avant la lettre veel van haar neefjes en nichtjes geboren worden. En ze floreerde in de rol van huisvrouw, toen ze na het overlijden van haar vader in 1805 meer en meer de taken van haar moeder overnam.

Toen duidelijk werd dat ook Jane niet zou trouwen, was het Cassandra die ervoor zorgde dat haar zus alle tijd en ruimte kreeg om te schrijven. Op haar beurt las Jane altijd als eerste haar nieuwe verhalen aan Cassandra voor. Van jongs af aan deelden de zussen Austen een slaapkamer, en dat zijn ze altijd blijven doen. Zo was er alle gelegenheid om dagelijks vertrouwelijkheden uit te wisselen. ‘They seemed to lead a life to themselves within the general family life, which was shared only by each other,’ aldus nichtje Fanny-Caroline Lefroy.

Hoewel ze Jane in haar ambitie steunde, was het ook juist Cassandra die Jane adviseerde om haar identiteit als schrijver geheim te houden. Een van de mogelijke redenen kan zijn geweest dat Cassandra wilde voorkomen dat Jane’s goede reputatie op het spel zou komen te staan. Vrouwen van goede afkomst – de Austens waren geenszins rijk, maar stamden desalniettemin af van een aristocratisch geslacht – werden niet geacht te werken voor hun geld. Een andere verklaring is dat ze er moeite mee had om Jane te moeten delen met anderen toen haar succes als schrijver toenam.

Regisseur van Jane’s nalatenschap

Cassandra was trots op haar zus. Na het overlijden van Jane in 1817 heeft Cassandra er alles aan gedaan om de wensen uit het testament zo goed mogelijk uit te voeren. Met hulp van broer Henry lukte het haar om in 1818 de niet eerder gepubliceerde romans Persuasion en Northanger Abbey te laten verschijnen. En toen jaren later Jane’s boeken werden herontdekt, stemde ze in met nieuwe, moderne uitgaven.

De manuscripten en vele brieven die Jane haar gedurende haar leven geschreven had, bewaarde ze, tot ze rond haar zeventigste begon met het sorteren ervan. Compromitterende brieven werden vernietigd; de exemplaren die haar censuur doorstonden, verdeelde ze volgens een eigen selectiecriterium over familieleden. Door de jaren heen bleef ze goed contact houden met de kinderen van haar broers. Ze sprak graag met hen over Jane, om zo de herinnering aan hun tante levend te houden.

Cassandra Austen stierf op 22 maart 1845 aan de gevolgen van een beroerte. Ze werd begraven naast haar moeder, op het kerkhof van Chawton. Haar nalatenschap bevatte veel voorwerpen en geschriften van haar toen inmiddels op bescheiden schaal beroemd geworden zus. Als een regisseur had ze erop toegezien de herinnering aan haar zus zo goed mogelijk achter te laten.

© 2016 Anke Werker – Schrijver van Jane Austen, onder vier ogen.